SHINING (1980)

Kubrick, bu filminde de detaylara sıkça yer vermiş. Detayların onun için çok önemli olduğunu biliyoruz zaten. Filmde geometriye her yerde rastlamak mümkün (gömlekler çoğu zaman çizgili, perdeler de öyle), simetriye de çok fazla önem vermiş (kırmızı renkli asansörün gerçekte simetri olmadığı biliniyor). Oteldeki ruh bunaltıcı havayı çeşitli olağanüstülüklerle güçlendirmiş; Jack yazı yazarken arkasındaki sandalyenin kaybolması, daktilosunun renginin değişmesi, kablosuz TV,  Wendy’nin kilitlediği kilerden tek başına çıkabilmesi gibi. Genelde ABD Bayrağının renkleri olan mavi, beyaz ve kırmızıya giysilerde çok sık rastlanıyor (otel müdürü Stuart Ullman, Wendy ve Dany’de özellikle).

Filmin benim için iki anlamı var. Biri, yazar Jack’in ruhsal bunalımı ve bu bunalımın ailesine etkisi: özel yetenekleri olan geçmişi görebilen bir çocuğun yaşadıkları ve Jack’in hatasını sürekli varlığıyla hatırlatan Wendy’nin otelden kaçmak için yollar araması. Diğeri ise ABD’nin Kızılderili katliamları üzerine. Öncelikle benim tikelden tümele gidişimin haritasını çizeceğim. Jack’in aslında kim olduğuna ulaşırken elde ettiğim ilk anlama hizmet edeceğim, Kızılderililere ait bilgileri sunarken ise soykırım sonucuna nasıl vardığıma.

Shining nedir?

(Bu çerçevede Dany’nin hemen başının üzerinde görülen bıçakların kadraja alınması, geleceğin habercisidir.)

Şef Aşçı Dick ’anımsıyorum da küçükken büyükannem ve ben birlikte konuşurduk hiç ağzımızı açmadan, buna Shining derdi.’ Diyor bunun anlamı geçmişte olanları görebilmekmiş. Birçok insanda Shine özelliğinin olduğunu söylüyor ve bu adamla Dany arasında bu özellikten dolayı telepatik bir bağın oluşmuş olduğunu, Jack 231 nolu odaya girdiği zaman ikisinde donup kalışından anlayabiliriz.

(Jack 237 no’lu odadayken, Dick ve Dany bir çeşit koma halinde.)

The Intervıew:  JACK KİM? :  Bu bölümde Jack öğretmen olduğunu belirtiyor ve Müdür Stuart Ullman’dan Charles Grady’nin sinir depresyonuna girerek otelde 2 kızı ve karısını baltayla öldürüp kendisini tüfekle vurduğunu öğreniyoruz.

Dany daha otele gitmeden 2 kızı kanlar içinde görüyor. (Shine özelliği)

Jack’ in içkili gelip Dany’i incittiğinden beri Tony’nin var olduğunu söyleniyor. (Jack bu olayı unutamamasının nedeni Wendy olarak gösterecek ve Wendy onun hayatında olduğu süre boyunca o uçsuz bucaksız otelde yalnızken delirmesinin etkenlerinden biri olacaktır.)

Closing Day: KIZILDERİLİ SOYKIRIMI: Otele gelirken ailenin pek de mutlu olmadıklarını görüyoruz. (Jack’i huzursuz eden etmen ‘Wendy’nin varlığı’ buradaki mutsuzluğa sebep yine)  Jack oğluyla konuşurken onun kokacağını düşünüp yamyamlardan bahsetmekten de çekinmiyor üstelik. Onların Danner Bölgesi'nde at arabalarında altın aradıklarını, yaşayabilmek için yamyamlık yapmak zorunda kaldıklarını söylüyor.

Oteli geçerken oteldeki motiflerin Novajo ve Apaçi motifleri olduklarını ve bölgenin önceden yerli mezarlığı olduğu öğreniyoruz. (Motifler Kubrick tarafından yerleştirilmiş) Halılar, pencereler, duvarlar bu motiflerle dolu: Dick’in arkasındaki daha sonra Jack’in de arkasında göreceğimiz Kızılderili motifli teneke, Jack’in tenis topu attığı duvardaki motif, Jack’in arkasındaki halı ve otelin camlarındaki şekiller hep onlara ait.

Dick ‘Dondurma ister misin Dany?’  Demeden duyuyor Dany geçmişi önceden görerek, özel güçlere sahip olduğunu burada daha iyi anlıyoruz. Kamera zoom in yapıyor ve arkadaki rahatsız edici müzik bu anlamı güçlendiriyor. Aşçı Dick bu soruyu sorduğu gerçek zaman da çikolatalı istiyor. Aşçının zenci olması ve istenen dondurmanın çikolatalı olması ve aralarında kurulan telepatik özellik; Dany’nin onlara yakınlığını gösteriyor.

Bir ay sonra 

JACK KİM?:

 Bu sahnede aynadan zoom out ile çıkmasıyla Wendy’yi görürüz. Jack, Wendy ile konuşurken otele daha önce gelmiş gibi hissettiğini söylüyor. Konuşma esnasında Kubrick in kısa bir Wendy görüntüsünden sonra açı atlamayıp aynaya geçiş yapması yine onun yaratıcılığını gösterir.

Birinci Plan

İkinci Plan

 Tuesday : Dany 237no’lu odayı açmaya çalışıyor.

Thursday: Jack, dışarıda oynayan ailesine anlamsızca bakıyor ve artık onlarla mutlu değil.

Saturday: Wendy her an gidebilmek ve yalnızlık duygusunu biraz olsun azaltmak için arama yapıyor. Dany ise otele ilk geldiklerinde olduğu gibi kızları görüyor. Fakat bu kez kızlar ona: merhaba Dany, gel bizimle oyna diyorlar.

Monday:

Kamera hareketleriyle bile gerilim yaratmayı başarmış Stanley Kubrick. Dany’den yavaş hareketlerle geriye gelirken birden Jack’e dönüşü korku vericidir. Jack uyumuyordur. Yine burada Dany’e asla zarar vermeyeceğini söyler.

 Wednesday: Dany oynarken bir top gelir ve Dany geldiği yöne gider, 237 nolu odanın kapısı açıktır. Bu sırada Jack inliyordur ve kendine gelince Wendy’e rüyasında onları öldürdüğünü söyler.  Dany geliyor boynu morarmış gelir ve ona oda da ne olduğunu bilemeyiz. Wendy’ de Jack ‘i rüyasının üzerine suçlar. Bunun üzerinde Jack salona gider ve karşısında barmen belirir. Bu sahne önemlidir çünkü Wendy’ye olan nefretini burada dile getirir. Oğluna bir kaza dışında asla kötü davranmadığını söyler. Onu incitme düşüncesi bile Jack’te bunalım yaratmaktadır.

KIZILDERİLİ SOYKIRIMI: Beyaz adamın günahı diyor Llyod’a ve burada yine soykırımdan bahsediyor.

JACK KİM? : Llyod, Jack’i tanıyor, senden her zaman hoşlandım diyor farklı bir sahnede Llyod’a‘şimdi geldim, geri dönmüş olmak güzel’ diyor.

Jack 231 nolu odaya girer banyodaki genç kadına sarılır. Sonra aynadan görürkü kadın çirkinleşmiş ve ilk önce onun dokunduğu yerlerden çürümeye başlamıştır, buradan Jack’in öldürdüğü karısı olduğunu anlayabiliriz.

Balo da görürüz daha sonra Jack’i garson ile karşılaşır ve ona eski dostum diye hitap eder. ‘Sizi burada nasıl çağırıyorlar?’ diye sorduğunda ise ‘Delbert Grady’ cevabını alır. Ailesini öldüren adamın adı Charles Grady idi. Demek ki bu adam onun akrabası. Garson ’Burada bekçi olan hep sizdiniz ben buradaydım… Oğlunuz birini buraya çağırıyor (Dick ile aralarında bir bağ oluşmuştu ve Dick onlara ulaşamadığı için oraya geliyor.)…’ der ve Oğlunun onu yenmek istediğini, karısına ve oğluna ders, hatta daha fazlasını vermesi gerektiğini de söyler.

Dany ‘ yi görürüz, sürekli ‘REDRUM’ (tersten murder: cinayet) demektedir. Tony onu ele geçirmiştir.

Wendy, Jack’in yazdıklarını görür. Sonra datartışırlar. Wendy çok korkmaktadır ve artık kesin olarak Jack olmadan kaçmayı kafasına koyar. Jack’i kilere kilitler.

…All work and no play makes Jack a dull boy…

…All work and no play makes Jack a dull boy…

…All work and no play makes Jack a dull boy…

Jack kilerde uyandığında ‘Wendy!’ derken, Grady’nin sesini duyuyor, ona görevini yapacağına söz verip oradan nasıl olduğunu bilmediğimiz bir şekilde çıkar; karısını ve oğlunu öldürmeye gider.

Bu sırada gelen Dick’i öldürür, beyaz adam olarak. Wendy de karanlık koridoru, simetri asansörü ve hayalet insanları görmektedir korkudan.

  KIZILDERİLİ SOYKIRIMI: Dany’nin Jack’ten kaçarken kullandığı iz kaybettirme yöntemi kızılderililere aittir.

 Dany ve Wendy sonunda kurtulur. Filmin sonunda Jack’in 1912 yılında yaklaşık otelin kurulduğu zamanlarda çekilmiş olan fotoğrafına görüyoruz.

SONUÇ:

1 ) Jack’in bunalımı, oğluna daha önce vermiş olduğu zarardan ve karısının bu durumu ona hatırlatmasıdan, istediği romanı bir türlü yazamayıp otelin içinde kabolup gidişinden ileri gelmektedir. Burada Wendy bir anne olarak, ailesine sahip çıkmaya çalışmakta onları korumak için telefon ile iletişim kurmayı denemekte ve artık ne olursa olsun oradan ayrılmaları gerektiğini düşünmektedir. Tüm bunlar olurken özel yeteneklere sahip Dany ise otelde daha önce olanları görür ve ağzında yaşayan hayali arkadaşı Tony’e sığınır. Babasının onunla ilgilenmemesi nedeniyle de mutsuzdur ve ondan daha önce yaşadıkları nedeniyle de korkuyordur. Koridorlarda sıkıntıdan dolaştıkça sürekli geçmişin kanlı koridorlarında can vermiş 2 kızı görür ve gizemini bilmediğimiz 237 nolu oda tüm aileyi dehşete sürükleyecek detaylarla varlığını korur. İlerleyen sahnelerde Jack kendini kaybetmiş hayaller görmeye başlar romanını bitirme isteği ve ilerleyememesi onu mahvetmiştir, onu oradan uzaklaştırmaya çalışan Wendy’e iyice düşman kesilmiştir ve Wendy’nin onu kilere kapatması bardağı taşıran son nokta olmuştur. Ve gözü dönmüş halde acımadan Dick’i öldürür ve ailesine saldırır. En sonunda donarak ölen kendisi olacaktır. Onun bu ruhsal bunalımını film içinde yaşarız, kelimelere dökülmeyecek dehşette bir dünyası vardır. Gerçekten de o otele giden Meltem Cumbul, orada iki gün kalmanın kendisine yettiğini söyler. Çok geniş bir yerde kimsesiz kalmanın yanı sıra, istediği işi yapamamanın verdiği üzüntü onu bu hale getirmiştir.

Filmde, bu ruhsal bunalımın verdiği gerilim havası , Wendy Carlos’un yapmış olduğu müzikler ile desteklenir. Filmin başladığı andan itibaren bilinçaltımıza işleyen bu müzikler, istemsiz bir biçimde izleyiciye gerilim duygusunu enjekte eder. Sonrasında gelen görüntüler ve Jack’ın ne yapacağı belli olmayan bir adama özgü yüz ifadesi ise izleyicide korku uyandırır. Shining , sıradan olmayan bir korku filmidir. Psikolojik gerilim unsurları filmde daha ağır basar. Karakterlerin yaşadıklarını anlamaya çalışırken , başarısız olmanın iç huzursuzluğu izleyiciyi etkilerken, arkadaşlarıyla koşup oynaması gerekirken sıkışıp kalan bir çocuğun hayali arkadaş edinişiyle korkutucu shining (geçmişi görme) özelliğinin onu nasıl değiştirdiği ve Wendy’nin ne yapacağını bilemediğini ancak ailesini korumaya çalıştığını görürüz. Tüm bunlar ‘steadicam’ ile çekilen görüntülerle birleşerek izleyiciye korkutucu bir atmosfer sunmaktadır.

Filmin fantastik bir anlatımı olduğunu göz önüne alırsak sonuçlar bizi jack’in gerçekte kim olduğunu sorgulamaya iter JACK KİM?  Sorusu altında elde ettiğim bulgular arasında şöyle bir sonuca vardım; Jack zaman içinde yolculuk yapabilmektedir. 1921 yılında otelde ve gençtir, garsonu ve barmeni tanıyordur. Filmde yine gençtir ve yine ailesini öldürme girişimindedir. Zaten Llyod’a şimdi geldim gibi sözler sarfetmesi onun zamanın her yerinde yaşamakta olduğunu gösterir. Otel gizemli değildir tün gizem Jack’tedir.

2)  KIZILDERİLİ SOYKIRIMI: Filmin hemen her yerinde görülen Kızılderililere ait motifler, onlardan bahsedilmesi boşuna değildir. Kubrick asla gereksiz yere bir şeyler sıkıştırmaz filmlerine, her detayı düşünülmüş filmlerinde bir diyalog geçiyorsa o mutlaka önemlidir. Sürekli gördüğümüz ABD Bayrağının renkleri bu motiflerle birleştiğinde işte bu soykırıma ulaştırıyor bizi. Jack’in balta ile ailesine saldırması sahnesinde kullanılan balta , bir obje olarak bize Kızılderilileri çağrıştırmaktadır Beyaz adamın günahını filmin alt metnine ekleyip eleştirisini yapmıştır Kubrick.